Tarihte Bugün-13 Ocak

• 1830 - Büyük New Orleans (Louisiana) yangını başladı.
• 1840 - Lexington adlı buharlı gemi, Long Island (New York) açıklarında yandı ve battı: 139 kişi öldü.
• 1854 - Amerikalı Anthony Faas, akordeonun patentini aldı.
• 1863 - Darülfünun, Kimyager Derviş Paşa'nın verdiği halka açık fizik dersi ile eğitim hayatına başladı.
• 1888 - National Geographic Society kuruldu.
• 1898 - Emile Zola'nın L'Aurore gazetesinde yayımladığı J'accuse (İtham ediyorum) başlıklı açık mektup, Dreyfus davası'nı kamuoyunun dikkatine taşıdı.
• 1915 - Avezzano'da (İtalya) deprem: 29.800 kişi öldü.
• 1920 - Sultanahmet Meydanı'nda 150 bin kişinin katıldığı büyük bir miting yapıldı.
• 1923 - Bakanlar Kurulu Başkanı Rauf Bey (Orbay), TBMM’de Lozan Konferansı’yla ilgili olarak Hükümet görüşünü açıkladı.
• 1928 - Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğrenci Derneği'nin toplantısında, "Türkiye'de Türkçeden başka lisan konuşulamaz" kararı alındı.
• 1930 - Miki Fare karikatürleri, Amerikan gazetelerinde yayımlanmaya başladı.
• 1931 - Japon Prensi Takamutsu, Türkiye'ye geldi.
• 1942 - II. Dünya Savaşı: Ekmek Karnesi uygulamasına başlandı.
• 1943 - Maarif Vekaletine bağlı olmak üzere, 4357 sayılı kanun ile İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığı (İlksan) kuruldu.
• 1944 - "Refah faciası" davası sona erdi. Amiral Mehmet Ali Ülgen ve bütün sanıklar beraat etti.
• 1947 - Pan Am Havayolu Şirketi, New York-Londra-Ankara uçak seferlerine başladı.
• 1951 - Demokrat Parti'nin, komünistlere saldırısı ve TKP tevkifatı.
• 1956 - Adnan Menderes ve Namık Gedik hakkında 6-7 Eylül Olayları nedeniyle soruşturma açılmasını isteyen önerge reddedildi.
• 1957 - Wham-O Şirketi, ilk frizbi'yi üretti.
• 1958 - Amerika Birleşik Devletleri, uzay uydusu Explorer 1'i fırlattı.
• 1959 - Kadın avukatlar Refik Erduran aleyhine dava açtı. Erduran'ın "Bir Kilo Namus" adlı yapıtında kadınların şeref ve haysiyetlerinin zedelendiğini ileri sürdüler.
• 1966 - Hürriyet gazetesi, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Lyndon Johnson'un, eski Başbakan İsmet İnönü'ye yazdığı mektuba ilişkin, gazeteci Cüneyt Arcayürek'in haberini yayımladı. Mektup ve İnönü'nün cevabi mektubu, 14 Ocak'ta TBMM'de görüşüldükten sonra, 15 Ocak'ta kamuoyuna açıklandı. Bu mektup 1964'teki Kıbrıs bunalımı sırasında yazılmıştı ve Lyndon Johnson mektubunda, Türkiye'nin Kıbrıs'a müdahale etmemesini istemişti.
• 1968 - Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı İsmet İnönü, Türkiye İşçi Partisi'ne (TİP) çattı; "Şimdi kalkmışlar kalkınma, plan, yabancı sermaye, petrol geleceği ve antiemperyalist mücadele hakkında bizimle doğru yön yarışması yapmak istiyorlar" dedi.
• 1969 - Devekuşu Kabare Tiyatrosu, "Bir Şehr-i İstanbul Ki" oyununu sahneye koydu.
• 1970 - Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) yöneticisi, Fakir Baykurt, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı tarafından açığa alındı.
• 1982 - Air Florida Havayolu Şirketine ait bir Boeing 737 tipi bir yolcu uçağı, kalkıştan hemen sonra, Amerika Birleşik Devletleri Washington'daki 14. Cadde köprüsüne çarptı ve daha sonra Potomac nehrine düştü: 78 kişi öldü.
• 1986 - İşkence yapanlara verilen cezaların arttırılması ve sorgu sırasında sanık avukatlarının da hazır bulunmasını öngören yasa önerisi, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde reddedildi.
• 1986 - Savunma Sanayii Müsteşarlığı kuruldu.
• 1990 - Atatürk Barajı'nda su tutulmaya başlandı.
• 1990 - Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk zenci valisi L. Douglas Wilder, Virginia'da görevine başladı.
• 1992 - Japonya, II. Dünya Savaşı sırasında Japon askerlerinin, on binlerce Koreli kadını seks kölesi olmaya zorlamalarından ötürü özür diledi.
• 1993 - Irak'a karşı başlatılan ikinci harekata, İncirlik Üssü'nden kalkan "Çekiç Güç" uçakları da katıldı.
• 1993 - Samanyolu TV kuruldu.
• 1994 - Başkent Üniversitesi kuruldu.
• 1994 - Grevli, toplu sözleşmeli sendika hakkı istemek ve yüzde 15'lik memur zammını protesto etmek için memurlar Ankara'da eylem yaptı. Polis, memurlara müdahale etti. Ankara Emniyet Müdürü Orhan Taşanlar bazı memurları tokatladı.
• 1994 - İstanbul Büyükşehir Belediye Başkan adayı Bedrettin Dalan, "Dolmabahçe Sarayı sanat adına bir rezalettir ve mimarı Ermeni Balyan Usta'dır" dedi. Dalan'ın bu sözlerine Mimarlar Odası tepki gösterdi.
• 1997 - Susurluk soruşturması kapsamında özel tim görevlisi polisler Ayhan Çarkın, Oğuz Yorulmaz ve Ercan Ersoy, tutuklanarak ceza evine gönderildi. 14 Ocak'ta ise Sedat Bucak'ın 3 koruma polisi ile şoförü de, DGM'ye sevk edildi. Koruma polisi Ömer Kaplan, savcılık tarafından serbest bırakıldı. 2 polis ile şoför tutuklandı.
• 2001 - El Salvador'da 7,6 büyüklüğünde deprem: 840 kişi öldü.
• 2007 - Dünyanın ilk tüp bebeği olarak 1978'de sezaryenle dünyaya getirilen Louise Brown, doğal yoldan doğum yaptı.
• 2007 - Japonya'nın kuzeyinde, Büyük Okyanus'ta 8,3 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi.
• 2010 - Haiti'de 7 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. 30.000 ile 50.000 arasında insan öldü.
• 2010 - Hulki Cevizoğlu, DSHP Genel Başkanlığından istifa etti.
• 2012 - Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin kurucu Cumhurbaşkanı, Rauf Denktaş solunum yetmezliği nedeniyle kaldırıldığı hastanede vefat etti.

• 1737 - Joseph Hilarius Eckhel, Avusturyalı Cizvit rahip ve nümismat (ö. 1798)
• 1801 - Vincenz Franz Kosteletzky, Bohemyalı bitki bilimci ve hekim (ö. 1887)
• 1809 - Friedrich Ferdinand von Beust, Alman ve Avusturyalı bir devlet adamı (ö. 1886)
• 1810 - Ernestine Rose, Amerikalı yazar (ö. 1892)
• 1834 - John Gilbert Baker, İngiliz botanikçi (ö. 1920)
• 1855 - Otto Lehmann, Alman fizikçi (ö. 1922)
• 1857 - Anastasios Papulas, Yunan kuvvetlerinin başkomutanı (ö. 1935)
• 1864 - Wilhelm Wien, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 1928)
• 1866 - Georgi Gürciyev, Rus öǧretmen, guru ve yazar (ö. 1949)
• 1866 - Vasili Kalinnikov, Rus besteci (ö. 1901)
• 1871 - Mihal Grameno, Arnavut milliyetçi, politikacı, yazar, özgürlük savaşçısı ve gazeteci (ö. 1931)
• 1879 - Melvin Jones, Amerikalı Lions Clubs International'ın kurucusu (ö. 1961)
• 1880 - Herbert Brenon, İrlandalı film yönetmeni (ö. 1958)
• 1881 - Wilhelm Worringer, Alman sanat tarihçisi (ö. 1965)
• 1891 - Julio Baghy, Macar aktör (ö. 1967)
• 1893 - Chaim Soutine, Rus dışavurumcu ressam (ö. 1943)
• 1895 - Johannes Martinus Burgers, Hollandalı fizikçi (ö. 1981)
• 1895 - Jane Marken, Fransız oyuncu (ö. 1976)
• 1899 - Lev Kuleşov, Sovyet sinema teorisyeni ve yönetmeni (ö. 1970)
• 1906 - Zhou Youguang, Çinli ekonomist, bankacı ve dilbilimci (ö. 2017)
• 1921 - Necati Cumalı, Türk yazar (ö. 2001)
• 1921 - Şecaettin Tanyerli, Türk tango şarkıcısı (ö. 1994)
• 1933 - Shahnon Ahmad, Malezyalı yazar, siyasetçi (ö. 2017)
• 1940 - Edmund White, Amerikalı yazar ve araştırmacı (ABD'deki eşcinsel topluluğun yaşamına yönelen eserleriyle çağdaş toplumbilim ve toplumsal tarihe yaptığı katkılarla tanınan)
• 1941 - Pasqual Maragall i Mira, İspanyol (Katalan) politikacı
• 1943 - Hadi Çaman, Türk tiyatro sanatçısı (ö. 2008)
• 1946 - Ordal Demokan, Türk bilim insanı (ö. 2004)
• 1961 - Julia Louis-Dreyfus, Amerikalı aktris ve komedyen
• 1966 - Erhan Güleryüz, Türk müzisyen
• 1966 - Patrick Dempsey, Amerikalı oyuncu
• 1972 - Ozan Doğulu, Türk DJ ve aranjör
• 1976 - Angelos Basinas, Yunan millî futbolcu
• 1976 - Mario Yepes, Kolombiyalı millî futbolcu
• 1977 - Şeyla Halis, Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu
• 1977 - Orlando Bloom, İngiliz sinema oyuncusu
• 1978 - Seda Akman, Türk sinema ve dizi oyuncusu
• 1983 - Ender Arslan, Türk basketbolcu
• 1983 - Lemi Filozof, Türk sinema ve televizyon oyuncusu
• 1986 - Duygu Çetinkaya, Türk oyuncu
• 1988 - Max Payne, bilgisayar oyunu karakteri

• 888 - III. Charles, Kutsal Roma imparatoru (d. 839)
• 1599 - Edmund Spenser, İngiliz şair (d. 1552)
• 1658 - Edward Sexby, Püriten asker ve Leveller fikirlerinin taşıyıcısı (d. 1616)
• 1717 - Maria Sibylla Merian, Alman entomolog, bilimsel illüstratör ve naturalist (d. 1647)
• 1800 - Peter von Biron, Kurlandiya Dükalığı'nın son dükü (d. 1724)
• 1806 - Georg Lorenz Bauer, Alman luteran teolog ve ahit eleştirmeni (d. 1755)
• 1864 - Stephen Foster, Amerikalı müzisyen ve söz yazarı (d. 1826)
• 1871 - Henriette d'Angeville, İsveçli tırmanıcı (d. 1794)
• 1885 - Schuyler Colfax, Amerikalı gazeteci, iş adamı ve siyasetçi (d. 1823)
• 1894 - William Henry Waddington, Fransız arkeolog ve siyasetçi (d. 1826)
• 1895 - Jacques Pucheran, Fransız zoolog (d. 1817)
• 1923 - Alexandre Ribot, Fransız siyasetçi (d. 1842)
• 1929 - Wyatt Earp, Amerikalı kanun adamı (d. 1848)
• 1932 - Ernest Mangnall, İngiliz teknik direktör (d. 1866)
• 1941 - James Joyce, İrlandalı yazar (Ulysses adlı romanıyla ünlü) (d. 1882)
• 1949 - Aino Aalto, Fin mimar ve tasarımcı (d. 1894)
• 1957 - Ebül’ula Mardin, Türk hukukçu, akademisyen ve siyasetçi (medeni hukuk alanındaki çalışmalarıyla bilinen) (d. 1881)
• 1961 - František Drtikol, Çek fotoğrafçı (d. 1883)
• 1973 - Sabahattin Eyüboğlu, Türk sanat tarihçisi, yazar ve eleştirmen (d. 1908)
• 1982 - Marcel Camus, Fransız sinema yönetmeni (d. 1912)
• 1989 - Kadri Şençalar, Türk besteci ve udi (d. 1912)
• 1994 - Muammer Erken, Türk siyasetçi ve Sanayi Bakanı
• 2003 - Norman Panama, Amerikalı sinema yönetmeni ve senaryo yazarı (d. 1914)
• 2007 - Michael Brecker, Amerikalı ünlü caz müzisyeni, tenor ve saksafoncu (d. 1949)
• 2009 - Mansour Rahbani, Lübnanlı besteci ve söz yazarı (d. 1925)
• 2012 - Lefter Küçükandonyadis, Türk futbolcu (d. 1925)
• 2012 - Rauf Raif Denktaş, Kıbrıs Türkü siyasetçi, hukukçu ve KKTC'nin kurucu Cumhurbaşkanı (d. 1924)
• 2012 - Abdullah Müctebavi, İranlı serbest güreşçi (d. 1925)
• 2017 - Yaşar Yücel, Türk tarihçi, akademisyen ve yazar (d. 1934)

• Eski Yeni Yıl

Darülfünun, Kimyager Derviş Paşa'nın verdiği halka açık fizik dersi ile eğitim hayatına başladı.

Darülfünun (veya Dar-ül Fünun, Arapça: دار الفنون) Arapça dar (ev) ve fünun (fenler) sözcüklerinden türetilmiş, "üniversite" anlamında kullanılan bir sözcüktür. Aynı zamanda 1900 yılında Avrupa üniversiteleri tarzında kurulan Darülfünun-ı Şahane veya İstanbul Darülfünununu ifade eder. Bu kurum 1933 reformuyla İstanbul Üniversitesi'ne dönüştürülmüştür.

Kuruluş Hazırlıkları

Osmanlı İmparatorluğu'nda medrese dışında bir yüksekokul açılması fikri ilk defa Sultan Abdülmecid zamanında Meclis-i Muvakkat-i Maarif (Geçici Eğitim Meclisi) tarafından 1845'te düzenlenen eğitim programında yer almıştı. Meclis-i Vala tarafından onaylanan rapora göre sıbyan ve rüşdiye okullarının üstünde bir “darülfünun” kurulacaktı.

Meclis-i Maarif, Darülfünun için Sultanahmet ile Ayasofya arasında üç katlı bir bina yapımını başlattı. Binanın yapım işi, Ayasofya'nın restorasyonunu gerçekleştiren mimar Gaspare Fossati'ye verildi. Bina, ancak 18 yılda (1845-1863) tamamlanabildi. Çünkü Kırım Savaşı'nın başlaması üzerine henüz tamamlanmamış bina askeri hastane olarak kullanıma sokulmuştu.

Darülfünun binasının inşaatı sürerken ders kitaplarının seçilmesi ve hazırlanması için bir danışma meclisi oluşturuldu; öğretim üyesi yetiştirmek amacıyla Avrupa’ya öğrenci gönderildi.

Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye

Darülfünun ile ilgili her türlü iş için "Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye" adıyla bir cemiyet kuruldu. Maarif Nazırlarından Münif Paşa tarafından kurulan cemiyet, "Mecmua-i Fünun" adlı bir dergi çıkardı. Dergide felsefe, tarih, coğrafya, siyaset, edebiyat (gramer ve cümle yapısı), kimya (madenler ilmî olarak) jeoloji, eğitim, fotoğrafya, ekonomi, astronomi ve tıp alanlarıyla ilgili yazılar yer almaktaydı ve çok geniş bir yazar kadrosu vardı.

Dârülmaarif

Darülfünun'daki eğitimi takip edebilecek seviyede öğrenci yetiştirmek düşüncesiyle 1849’da "Dârülmaarif" adlı okul kuruldu. Okulun masraflarını, tutucu çevrelerin tepki göstermemesi için Sultan Abdülmecid'in annesi Bezmiâlem Valide Sultan karşılamış ve bir de vakıf kurmuştu[3]. Bu nedenle II. Mahmud Türbesi bitişiğinde yapılan abidevi yapı "Valide Mektebi" olarak anılır (bugünkü adıyla Cağaloğlu Anadolu Lisesi). Osmanlı Devleti'nde planı mektep olarak çizilen ilk büyük binadır[3]. 28 Nisan 1850'de padişahın da katıldığı, açılış nutkunu sadrazam Mustafa Reşid Paşa'nın yaptığı bir törenle açılan okul, Osmanlı Devleti'nin ilk sivil lisesi olma özelliğini taşır.

Halka Açık Toplantılar (İlk Açılış)

Kırım Savaşı sırasında hastane olarak kullanılmış olan Darülfünun’un binası 1863 yılında içinde ders vermeye hazır hale gelince, bu binada herkese 13 Ocak 1863 (22 Receb 1279) Kimyager Derviş Paşa'nın verdiği fizik dersi idi. Bu dönemde Hekimbaşı Salih Efendi biyoloji, Ahmet Vefik Paşa tarih dersi verdi. Ders verenlerin büyük bölümü kültür sahibi yüksek devlet memurları idi. Ancak konferansları takip edenlerin bilgi düzeyi dersleri almaya yeterli değildi. Bu ilk deneme, bir yıl devam ettikten sonra muhafazakâr çevrelerden gelen baskılar ve devlet işlerinin aksadığı gerekçesiyle sonlandı. Darülfünun binası, 1864'te Maliye Nezaretine tahsis edildi.

Halka açık toplantılar 1864 yılından sonra Çemberlitaş'taki Nuri Efendi Konağı'nda yeniden başlatıldı. Konakta, mükemmel fizik ve kimya laboratuvarları ve büyük bir kütüphane oluşturulmuştu. Eylül 1865’teki yangında konak ile beraber laboratuvarlar ve kütüphane de yok oldu. Bu olaydan sonra derslere devam edilmedi.

İkinci açılış

1869 yılında yayımlanan "Maarif-i Umumiye Nizamnamesi" ile İstanbul'da "Darülfünun-u Osmanî" kurulacağı, üç yıl eğitim süreli olacağı belirlendi ve öğretim biçimi hakkında geniş bilgi verildi. Okulun eğitim dili Türkçe idi. Öğrenciler üç yıl sonunda bitirme tezi hazırlamakla yükümlü idi.

Darülfünun, 1869 yılında, Divanyolu'da yaptırılan binada (bugünkü Basın Müzesi binası) yeniden açıldı. Hoca Tahsin Efendi kurumun ilk müdürü oldu. Binden fazla istekli arasından 450 öğrenci okula kabul edildi. Kabul edilen öğrencilerin çoğu medrese tatili olan üç aylar (Recep, Şaban, Ramazan) boyunca köylerde harçlık karışılığı dini hizmet vermekte olduğundan eğitime hemen başlanamadı. Ramazan boyunca geceleri halka açık konferanslar verildi.

Resmi açılış, 20 Şubat 1870'te hükûmet üyelerinin katıldığı bir törenle gerçekleşti. Eğitim, askeri okullardan sağlanan eğitim kadrosu ile bir yıl devam ettirilebildi. Ertesi sene Ramazan ayında yine geceleri halka açık konferanslar verildi. O sırada İstanbul'da bulunan ve bu konferanslardan birisinde konuşmacı olan Cemaleddin Afgani’nin peygamberliğin bir sanat olduğunu söylemesi olaylara neden oldu. Afgani İstanbul'dan uzaklaştırıldı ve Hoca Tahsin görevden alındı. Bir yıl daha eğitim devam etti ancak 1872'de okul tatil edildi.

Üçüncü Açılış

Darülfünun üçüncü defa 1874 yılında “Darülfünun-u Sultani” adıyla, Galatasaray Sultanisi'nin içinde açıldı. Sultani'yi kurmuş olan Mehmed Esad Saffet Paşa, Darülfünun'un yeniden açılması için büyük gayret sarf etmişti. Türkçe ders verecek kimse bulunamadığından öğrenim dili Fransızca oldu ve bu nedenle okul yalnız Galatasaray Sultanisi mezunlarının devam edebileceği bir yer hâline geldi. Okul üç defa mezun vermeyi başardı ancak 1877’den önce tasarruf gerekçeleri ve fen kısmına öğrenci bulma sorunu nedeniyle önce Hukuk ve Mühendislik şubesi; son olarak 1880-81 yılında Edebiyat bölümü kapatıldı.

Dördüncü Açılış

1896'da Sadrazam Mehmed Said Paşa'nın hazırladığı bir layiha üzerine Darülfünunu yeniden açmak için bir çalışma yapıldıysa da 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı nedeniyle ertelendi.

Darülfünun, II. Abdülhamid'in isteğiyle Maarif Nazırı Zühtü Paşa tarafından “Darülfünun-u Şahane” adıyla 1900 yılında Mekteb-i Mülkiye binasında yeniden açıldı. Bu yeni dönemde her şey hükûmetin kontrolünde idi ve tüm dersleri müfettişler dinlemekte idi.

II. Meşrutiyet döneminde okul, Vezneciler'deki Zeynep Hanım Konağı'na taşındı; program yeniden düzenlendi; çeşitli öğrenci dernekleri kuruldu. 1909’da ismi “Darülfünun-u Osmanî” olarak değiştirildi, eğitim ücretsiz hale getirildi. 1912'de çıkarılan bir düzenleme ile kuruma bir miktar mali ve idari özerklik verildi; adı “İstanbul Darülfünunu” olarak değişti. Bağdat ve Konya Hukuk mektepleri, İstanbul’daki Dişçilik ve Eczacılık okulları Darülfünun bünyesine katıldı. Zeynep Hanım Konağı'nın yetersiz gelmesi üzerine Yerebatan'da kimya, Feyzullah Efendi Konağı'nda jeoloji, İbrahimpaşa Konağı'nda Doğu dilleri ve Saffetpaşa Konağı'nda coğrafya enstitüleri kuruldu.

Öğrencilerin tamamı erkek olan Darülfünun'da Balkan Savaşları'ndan sonra kız öğrenciler için konferanslar verildi. Kız öğrencilerin yükseköğrenim görme talebine yanıt vermek için 12 Eylül 1914'te ayrı bir bina içinde “İnâs Darülfünunu” hizmete girdi. 1917'de kız öğrenciler Tıp Fakültesi'ne de kabul edilmeye başlandı ve dersleri peçesiz olarak izleyebilme hakkına sahip oldular. 1918 yılında üniversitede kız ve erkek öğrencilerin birlikte takip edebildiği konferanslar verildi.

I. Dünya Savaşı sırasında Alman profesörlerin katılımı ile kadrosu güçlenen üniversiteye savaştan sonra Beyazıt'taki "Harbiye Nezareti binası" verildi. Yapılan yeni düzenleme ile dört fakültenin temsilcisinin bir emin (rektör) başkanlığında toplanması ile oluşturulan bir divan (senato) tarafından üniversitenin yönetilmesi kararlaştırıldı. İlk emin İsmail Hakkı Bey oldu.

1924 yılında tüzel bir kişilik verilen Darülfünun, 1933 Temmuz ayında çıkarılan 2252 sayılı yasa ile kapatıldı. Yerine İstanbul'da Maarif Vekâletine bağlı yeni bir üniversite kurulması öngörüldü. 1 Ağustos 1933'te yeni bir kadro ve yapı ile İstanbul Üniversitesi açıldı.

Kaynak: VikiPedia