Tarihte Bugün-31 Ocak
Tarihte Bugün-31 Ocak - Türkiye'de ilk kitap, Mehmet Bin Mustafa'nın (Vanlı) kaleme aldığı Sıhahı Cevheri (Vankulu) adlı sözlük basıldı.
Olaylar
Doğumlar
Ölümler
Özel Günler
Öne Çıkanlar
  • 1729 - Türkiye'de ilk kitap, Mehmet Bin Mustafa'nın (Vanlı) kaleme aldığı Sıhahı Cevheri (Vankulu) adlı sözlük basıldı. İbrahim Müteferrika, ilk Türk matbaasını İstanbul'da Sultanselim'deki konağında kurmuştu.
  • 1747 - İlk zührevi hastalıklar kliniği, Londra'da açıldı.
  • 1790 - Osmanlı-Prusya ittifakı.
  • 1865 - ABD Temsilciler Meclisi, köleliği yasaklayan yasayı onayladı.
  • 1876 - ABD'de ülkedeki tüm Kızılderililer, Kızılderili rezervasyonu olarak adlandırılan, kendilerine ayrılmış özel bölgelerde yaşamaya zorlandılar.
  • 1915 - I. Dünya Savaşı: Almanya, Ruslara karşı zehirli gaz kullandı.
  • 1927 - Müttefiklerin Almanya üzerindeki denetimi sona erdi; bundan sonra Almanya'nın yeniden silahlanmasını Milletler Cemiyeti denetleyecek.
  • 1928 - Türk Eğitim Derneği (TED) Ankara'da kuruldu.
  • 1928 - Sovyetler Birliği'nde 30 muhalefet lideri Almatı'ya sürgüne gönderildi. Sürgüne gidenler arasında Lev Troçki de vardı.
  • 1930 - Seloteyp, 3M şirketi tarafından pazara sürüldü.
  • 1931 - Gümrük ve Tekel Bakanlığı kuruldu.
  • 1931 - Kültür magazin dergisi, Resimli Ay kapandı.
  • 1931 - Yarın gazetesi Başyazarı Arif Oruç ve Sorumlu Müdürü İzmit'te birer yıldan fazla hapse mahkûm oldular.
  • 1934 - Nâzım Hikmet, Nail Vahtedi, Tosun Ömer ve Yonga Ömer beş yıl hapis cezasına mahkûm edildi.
  • 1938 - Atatürk, Gemlik'te sun'i ipek fabrikasını açtı.
  • 1942 - Öğrencilere sigara içme ve nişan yüzüğü takma yasağı getirildi.
  • 1943 - Stalingrad Muharebesi'nde Nazi Almanyası'nın 6. Ordu Komutanı Generalfeldmarschall Friedrich Paulus, Sovyet Birlikleri'ne teslim oldu.
  • 1946 - SSCB'den esinlenen yeni Yugoslavya Anayasasına göre ülke, altı cumhuriyetten oluşuyor: Bosna-Hersek, Hırvatistan, Makedonya, Karadağ, Sırbistan ve Slovenya.
  • 1950 - Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Harry S. Truman, hidrojen bombası geliştirme programı yürüttüklerini açıkladı.
  • 1952 - Yunanistan Dış İşleri Bakanı Sofoklis Venizelos'un Türkiye'ye yaptığı resmî gezi sırasında, Türk-Elen Dostluk Derneği'nin kurulması kararlaştırıldı.
  • 1953 - Kuzey Denizi taşkınlarında sadece Hollanda'da 1800'den fazla kişi öldü.
  • 1956 - "Nesebi sahih olmayan çocukların tescili" hakkındaki kanun Meclis'te kabul edildi.
  • 1956 - Guy Mollet, Fransa Başbakanı oldu.
  • 1958 - İlk başarılı Amerika Birleşik Devletleri uydusu Explorer 1, Dünya çevresindeki yörüngesine oturdu.
  • 1961 - İsrail Başbakanı David Ben Gurion istifa etti.
  • 1961 - Ahmet Emin Yalman, Vatan gazetesinden ayrıldı.
  • 1964 - 15 Ocak günü Kıbrıs sorununu görüşmek üzere toplanan III. Londra Konferansı, 19 günlük çalışmanın ardından bir sonuç alınamadan dağıldı.
  • 1965 - Sağlık Bakanlığı bir açıklama yaptı; Türkiye'de ortalama insan ömrü 33 yıl.
  • 1966 - Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası'nda 2400 işçi greve başladı.
  • 1968 - Vietkong büyük bir saldırıya geçti; Saygon'daki Amerikalı Elçiliği 6 saat işgal edildi.
  • 1968 - TRT Ankara Televizyonu, deneme yayınına başladı.
  • 1971 - İnsanlı ay yolculuklarında bir adım daha; Apollo 14 fırlatıldı. Görevli astronotlar: Alan Shepard, Edgar Mitchell ve Stuart Roosa.
  • 1973 - Çetin Altan'ın 4,5 yıl hapsi istendi; karikatürist Turhan Selçuk'u döven 3 polis hapse mahkûm edildi.
  • 1973 - Devlet Güvenlik Mahkemeleri'nin kurulmasına ilişkin kanun kabul edildi.
  • 1974 - Seyfi Demirsoy'un ölümüyle boşalan Türk-İş Genel Başkanlığına Halil Tunç seçildi.
  • 1976 - İlerici Kadınlar Derneği (İKD), Ankara'da "Evlat acısına son" mitingi düzenledi. Mitinge 5 bin kişi katıldı.
  • 1978 - Zonguldak'ta ikramiyesi ödenmeyen 20 bin maden işçisi direnişe geçti.
  • 1980 - Tariş olayları: Tariş'te direniş bitti, işçiler işbaşı yaptılar. 22 Ocak'ta güvenlik güçleri arama yapma gerekçesiyle Tariş işletmelerine girmek istemiş, 600 işçi gözaltına alınmıştı.
  • 1985 - Başbakan Turgut Özal, Gökova'da termik santral kurulacağını açıkladı.
  • 1986 - İşkence konusunda itiraflarda bulunan polis memuru Sedat Caner, Ankara Cumhuriyet Savcılığı'na teslim oldu.
  • 1986 - Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) İçel Milletvekili Fikri Sağlar, Türkiye'de 5 yılda 800'den fazla insanın "kayıp" olduğunu söyledi.
  • 1990 - Atatürkçü Düşünce Derneği ve Türk Hukuk Kurumu Başkanı Muammer Aksoy, 73 yaşında Ankara'da evinin önünde kurşunlanarak öldürüldü.
  • 1990 - SSCB satranç şampiyonu Gary Kasparov, vatandaşı Anatoli Karpov'u yenerek dünya satranç şampiyonu oldu.
  • 1990 - Moskova'da ilk McDonald's açıldı.
  • 1996 - Patlayıcı yüklü bir kamyon Kolombo'da (Sri Lanka) Merkez Bankasının kapılarına çarparak infilak etti: en az 86 kişi öldü, 1400 kişi yaralandı.
  • 2000 - Alaska Havayollarına ait bir yolcu uçağı, Büyük Okyanus'a düştü: 88 kişi öldü.
  • 2004 - TL'den 6 sıfır atılması ve Türkiye Devleti para biriminin Yeni Türk Lirası olmasını öngören yasa, Resmi Gazete'de yayımlandı.
  • 2005 - Dünyaca ünlü pop yıldızı Michael Jackson hakkında, 13 yaşındaki bir çocuğa tacizde bulunduğu gerekçesiyle dava açıldı.
  • 2005 - Afganistan'daki Türk birlikleri, Kabil'deki uluslararası hava alanının sorumluluğunu üstlendi.
  • 2006 - Abdullah Öcalan'ın avukatlarından İrfan Dündar, müvekkilinin yeniden yargılanmaya ilişkin dilekçesini, bu konuda yetkili olan Ankara 11. Ağır Ceza Mahkemesine göndererek başvuruda bulunduğunu bildirdi.
  • 2008 - İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde ruhsatsız bir binada maytapların yanarak doğalgaz kazanını patlatmasıyla oluşan olayda 23 kişi öldü, 120 kişi yaralandı.
  • 2020 - Birleşik Krallık Avrupa Birliği'nden ayrıldı.[1] (bknz: Birleşik Krallık'ın Avrupa Birliği'nden ayrılması)
  • 1620 - Georg Friedrich, Almanya ve Hollanda kökenli mareşal (ö. 1692)
  • 1624 - Arnold Geulincx, Fransız Descartesçı düşünür (ö. 1669)
  • 1763 - Jens Esmark, Danimarkalı-Norveçli mineraloji profesörü (ö. 1839)
  • 1769 - André-Jacques Garnerin, Fransız havacı ve çerçevesiz paraşütün mucidi (ö. 1823)
  • 1797 - Franz Schubert, Avusturyalı besteci (ö. 1828)
  • 1799 - Rodolphe Töpffer, İsviçreli yazar, öğretmen, ressam, karikatürist ve çizgi romancı (ö. 1846)
  • 1858 - André Antoine, Fransız oyuncu, film yönetmeni, yazar, eleştirmen (ö. 1943)
  • 1865 - Henri Desgrange, Fransız bisiklet yarışçısı ve spor muhabiri (ö. 1940)
  • 1868 - Theodore Richards, Amerikalı kimyacı (ö. 1928)
  • 1869 - Henri Carton de Wiart, Belçika'nın 23'üncü Başbakanı (ö. 1951)
  • 1869 - Wilhelm Heye, Alman asker (ö. 1947)
  • 1881 - Irving Langmuir, Amerikalı Nobel Kimya ödülüne sahip kimyager (ö. 1957)
  • 1884 - Mehmed Emin Resulzade, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin kurucusu (ö. 1955)
  • 1884 - Theodor Heuss, Batı Almanya'nın ilk Cumhurbaşkanı (ö. 1963)
  • 1892 - Eddie Cantor, Amerikalı şarkıcı, komedyen, dansçı ve oyuncu (ö. 1964)
  • 1893 - Arkadiy Plastov, sosyalist gerçekçilik akımının öncülerinden olan Rus Sovyet ressam (ö. 1972)
  • 1894 - Kurt Blome, Nazi bilim insanı (ö. 1969)
  • 1896 - Sofya Yanovskaya, Sovyet matematikçi ve tarihçi (ö. 1966)
  • 1907 - John O'Hara, Amerikalı yazar (ö. 1970)
  • 1910 - Faruk Kenç, Türk film yönetmeni (ö. 2000)
  • 1911 - Baba Vanga, Bulgar kadın kâhin (ö. 1996)
  • 1918 - Kerim Korcan, Türk yazar (ö. 1990)
  • 1923 - Norman Mailer, Amerikan romancı ve Pulitzer Ödülü sahibi (ö. 2007)
  • 1929 - Jean Simmons, İngiliz asıllı Amerikalı aktris ve seslendirme sanatçısı (ö. 2010)
  • 1929 - Rudolf Mössbauer, Alman fizikçi ve Nobel Fizik Ödülü sahibi (ö. 2011)
  • 1933 - Bernardo Provenzano, İtalyan suç ögrütü lideri (ö. 2016)
  • 1934 - Muhammed Taki Misbah Yezdi, İranlı siyasetçi (ö. 2021)
  • 1935 - Kenzaburo Oe, Japon romancı ve Nobel Edebiyat Ödülü sahibi
  • 1936 - Can Bartu, Türk futbolcu (Fenerbahçeli efsanevi futbolcu) (ö. 2019)
  • 1937 - Philip Glass, Amerikalı besteci
  • 1937 - Suzanne Pleshette, Amerikalı aktris (ö. 2008)
  • 1938 - Beatrix, Hollanda Kraliçesi
  • 1942 - Derek Jarman, İngiliz sinema yönetmeni (ö. 1994)
  • 1942 - Zeynep Kerman, Türk edebiyat araştırmacısı ve akademisyen
  • 1947 - Bernard Guignedoux, Fransız futbolcu ve teknik direktör (ö. 2021)
  • 1951 - Selma Güneri, Türk sinema ve ses sanatçısı
  • 1961 - Fatih Kısaparmak, Türk besteci ve yorumcu
  • 1961 - Filiz Kerestecioğlu, Türk hukukçu ve siyasetçi
  • 1961 - Latif Demirci, Türk karikatürist
  • 1963 - Ergün Poyraz, Türk araştırmacı yazar
  • 1964 - Jeff Hanneman, Amerikalı müzisyen ve Slayer grubunun gitaristi (ö. 2013)
  • 1970 - Minnie Driver, İngiliz oyuncu ve şarkıcı
  • 1981 - Justin Timberlake, Amerikalı pop şarkıcısı ve aktör
  • 1982 - Salvatore Masiello, İtalyan futbolcu
  • 1982 - Elena Paparizou, Yunan şarkıcı
  • 1398 - Sukō, Japonya'da Nanboku-chō dönemi sırasında üçüncü Kuzey Talibi (d. 1334)
  • 1644 - Kemankeş Kara Mustafa Paşa, Osmanlı devlet adamı (d. ?)
  • 1788 - Charles Edward Stuart, İngiltere, İskoçya, Fransa ve İrlanda tahtlarının ikinci jakobit talibi (d. 1720)
  • 1828 - Aleksandros İpsilantis, Yunanlı komutan (d. 1792)
  • 1854 - Silvio Pellico, İtalyan yurtsever, şair ve oyun yazarı (d. 1788)
  • 1882 - James Spriggs Payne, Liberyalı siyasetçi (d. 1819)
  • 1888 - Giovanni Bosco, İtalyan eğitimci, yazar ve Katolik rahip (d. 1815)
  • 1914 - Recaizade Mahmud Ekrem, Türk edebiyatçı (d. 1847)
  • 1945 - Eddie Slovik, Amerikalı er rütbesinde asker (II. Dünya Savaşı sırasında firardan dolayı idam edilen tek ABD askeri) (d. 1920)
  • 1946 - İsmail Hakkı İzmirli, Türk felsefeci ve İslam felsefesi tarihçisi (d. 1869)
  • 1954 - Edwin Armstrong, Amerikalı elektrik mühendisi ve mucit (d. 1890)
  • 1956 - A. A. Milne, İngiliz yazar (d. 1882)
  • 1969 - Stoyan Zagorçinov, Bulgar yazar (d. 1889)
  • 1973 - Ragnar Anton Kittil Frisch, Norveçli ekonomist ve Nobel Ekonomi Ödülü sahibi (d. 1895)
  • 1974 - Samuel Goldwyn, Amerikalı film yapımcısı (d. 1882)
  • 1974 - Ekrem Cemilpaşa, Kürt siyaset adamı (d. 1891)
  • 1982 - Melih Vassaf, Türk eleştirmen ve oyun yazarı (d. 1927)
  • 1984 - Pembe Marmara, Kıbrıs Türk şair (d. 1925)
  • 1990 - Muammer Aksoy, Türk hukukçu ve siyasetçi (d. 1917)
  • 2005 - İsmail Hakkı Şen, Türk oyuncu (d. 1927)
  • 2006 - Moira Shearer, İskoç oyuncu ve balerin (d. 1926)
  • 2006 - George Koval, Amerikalı casus, bilim insanı, kandidat (d. 1913)
  • 2015 - Tomás Bulat, Arjantinli ekonomist, gazeteci ve yazar (d. 1964)
  • 2016 - Celal Aliyev, Azeri akademisyen, biyolog ve siyasetçi (d. 1928)
  • 2016 - Ülkü Ülker, Türk oyuncu ve şarkıcı (d. 1950)
  • 2020 - Mary Higgins Clark, Amerikalı hikâye yazarı ve romancı (d. 1927)
  • Fırtına: Balık Fırtınası

Türkiye'de ilk kitap, Mehmet Bin Mustafa'nın (Vanlı) kaleme aldığı Sıhahı Cevheri (Vankulu) adlı sözlük basıldı. İbrahim Müteferrika, ilk Türk matbaasını İstanbul'da Sultanselim'deki konağında kurmuştu. (31 Ocak 1729)

XVI. yüzyılın ilk çeyreğinde doğmuş olmalıdır. Adı Mehmed, babasının adı Mustafa’dır. Van’da dünyaya geldiği için Vanî nisbesini kullanmış ve daha çok Vankulu lakabıyla tanınmıştır. Bazı kaynaklarda yine Vanlı bir vâiz ve müfessir olan Vanî Mehmed Efendi ile (ö. 1096/1685) karıştırılmıştır. İyi bir öğrenim gören Vankulu, Çivizâde Damadı Hâmid Efendi’den mülâzım olduktan sonra 970 Zilhiccesinde (Temmuz-Ağustos 1563) İstanbul Mahmud Paşa Medresesi’nde göreve başladı, Hankah Medresesi’nde müderrislik görevinde bulundu, daha sonra azledildi (Rebîülâhir 974 / Ekim 1566). Ardından Atik Ali Paşa medreselerinde müderrislik, Rodos müftülüğü, Ayak Kurşunlu Medresesi müderrisliği ve Manisa müftülüğü yaptı (Zilkade 982 / Şubat 1575). Selânik (Şâban 988 / Eylül 1580) ve Kütahya kadılığından sonra 2 Zilhicce 991 (17 Aralık 1583) tarihinde aylık 80 akçe maaşla emekliye ayrıldı. 998 Ramazanında (Temmuz 1590) Medine kadılığına tayin edildi ve 1000 yılı Recebinde (Nisan 1592) burada vefat etti. Vankulu fıkıh, lugat ve edebiyat alanında eserler vermiş ve tercümeler yapmıştır. Manisa şer‘iyye sicillerine göre Vankulu’nun Tâlibî Mehmed adında bir oğlu, Aynî Hatun adında bir kızı olmuştur. Manisa’nın Çapaçarık mevkiinde bir cami yaptırdığı, vakıf kurduğu ve vakfiyeler düzenlediği bilinmektedir.

Eserleri. 1. Tercüme-i Sıhâh-ı Cevherî. Cevherî’nin, Tâcü’l-luġa ve ṣıḥâḥu’l-ʿArabiyye adıyla da bilinen Arapça sözlüğünün Türkçe tercümesidir. Yirmi sekiz babdan ve her babı yirmi sekiz fasıldan meydana gelen eser Vankulu Lugatı (Lugat-ı Vankulı) ismiyle tanınmıştır. İbrâhim Müteferrika tarafından iki cilt halinde yayımlanan eser (İstanbul 1141) bir Osmanlı müellifinin kaleminden çıkmış olup Türkiye’de basılan ilk kitap sayılmaktadır. Lugatın daha sonra çeşitli baskıları yapılmıştır (İstanbul 1170, 1188, 1217-1218). Eserin mukaddimesinde İbrâhim Müteferrika’nın III. Ahmed, Nevşehirli Damad İbrâhim Paşa ve Şeyhülislâm Abdullah Efendi’ye methiyeleri, sözlüğün yararlarıyla ilgili düşünceleri, matbaanın açılmasına izin veren padişahın fermanı, şeyhülislâmın fetvası ve kitap hakkında devrin âlimlerince yazılmış on altı takriz yer almaktadır. Ayrıca eserin baş tarafına İbrâhim Müteferrika’nın matbaanın önemine dair Vesîletü’t-tıbâa adlı risâlesi konmuştur.

2. Tercüme-i Kîmyâ-yı Saâdet. Gazzâlî’ye ait eserin tercümesidir (Nuruosmaniye Ktp., nr. 2334; Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 636, Hacı Mahmud Efendi, nr. 1711, 1756).

3. Tercîḥu’l-beyyinât. Vankulu’nun kadılığa başladıktan sonra kaleme aldığı bu Arapça risâlede deliller arasında çatışma bulunması durumunda başvurulacak tercih yöntemi anlatılmaktadır (Süleymaniye Ktp., Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2070, Hacı Mahmud Efendi, nr. 1026/4, vr. 161b-170a; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1420; İÜ Ktp., AY, nr. 435).

4. Naḳdü’d-Dürer. Molla Hüsrev’in fıkha dair Ġurerü’l-aḥkâm adlı eserine yine kendisinin yazdığı Dürerü’l-ḥükkâm adlı şerh üzerine yapılan hâşiyelerin en önemlisi sayılmaktadır. Birçok yazması mevcut olan eser ayrıca basılmıştır (Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 985, vr. 1b-187b, müellif hattı; İstanbul 1314, Nûh b. Mustafa’nın hâşiyesi Netâicü’n-nazar’ın kenarında).

5. Müseddes Na‘t-i Şerîf. Aruzun remel bahriyle (fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün) kaleme alınmış olup beş bendden ibarettir (Süleymaniye Ktp., Nuri Arlasez, nr. 54, vr. 90b).

6. Mefâtîḥu’l-cinân ve meṣâbîḥu’l-Cânân. Hadise dair bu eserin bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Âtıf Efendi, nr. 297, vr. 1a-154a).

7. Hâşiyetü Şerḥi’s-Sirâciyye. Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin eserine yazılan hâşiyedir (İstanbul 1317).

8. Şerḥu Miftâḥi’n-necât. Hz. Ali’den nakledilen “Miftâhu’n-necât” adlı duanın şerhidir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1933) (eserlerinin diğer yazma nüshaları için ayrıca bk. Muʿcemü’l-maḫṭûṭât, III, 1393).

Kaynak:İslamAnsiklopedisi

SORU SOR - CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz